BCAA: Meer Dan Spiervoedsel

BCAA’s (Branched chain amino acids), L-leucine, L-isoleucine en L-valine, zijn essentiële aminozuren die met name een belangrijke rol spelen in de proteïne-, energie en stressstofwisseling. Ze zijn van belang voor een aantal vitale weefsels en organen, waaronder het immuunsysteem, het centrale en perifere zenuwstelsel en het spierweefsel. Bij gezonde mensen worden BCAA’s toegepast om de mentale en fysieke prestaties te verbeteren, zoals bij sporters. Maar BCAA’s worden ook gebruikt om de neurologische symptomen bij bepaalde aandoeningen te vertragen of te verminderen (bijvoorbeeld zware infecties, chirurgie, brandwonden).

De werking

BCAA’s zijn essentiële aminozuren; het lichaam kan deze verbindingen niet zelf aanmaken. Voedingseiwit bevat een behoorlijk percentage BCAA’s (circa 15-20% van de aminozuren in dierlijke eiwitten). BCAA’s maken circa 35% uit van de behoefte aan essentiële aminozuren. Als vertakte keten aminozuren hebben de BCAA’s, zoals de naam al zegt, een vertakking in de restgroep. Door deze bijzondere ruimtelijke structuur vervullen de drie aminozuren een heel eigen rol in de stofwisseling. Zo hoeven BCAA’s, in tegenstelling tot de andere aminozuren, niet eerst in de lever ‘bewerkt’ te worden, maar komen ze direct in de circulatie, waardoor de plasmaconcentraties na een maaltijd snel en sterk kunnen stijgen. Door hun vertakking kunnen BCAA’s bovendien bijzonder goed in spierweefsel worden ingebouwd.

Anabole werking op spierstofwisseling

Het gebruik van BCAA supplementen kort voor en meteen na inspanning heeft een anabole werking op de spierstofwisseling. Dit komt omdat de snelheid van proteïnensynthese wordt verhoogd en de snelheid van proteïnen degradatie wordt geremd. Na een krachttraining kan de inname van enkele grammen BCAA de stofwisseling in de spiercelkernen dermate positief beïnvloeden, dat dit resulteert in een grotere spierdoorsnede en hoeveelheid samentrekkende proteïnen, waardoor ook de kracht toeneemt.

Energieproductie bij distress

BCAA’s zijn glycoliseerbare aminozuren die zeer gemakkelijk in energie omgezet kunnen worden. Als bij psychische en/of fysieke overbelasting (distress) een koolhydraattekort ontstaat, fungeren de BCAA’s als signicante energiebron voor skeletspierweefsel. Dit is duidelijk een noodoplossing, aangezien bij deze manier van energievoorziening de eigen lichaamseiwitten (zowel uit spierweefsel als ook immuunproteïnen) verbruikt worden. Op een later tijdstip moeten de eiwitstructuren die voor de energiewinning zijn gebruikt, weer opnieuw worden opgebouwd. Toch is het een zinvolle noodoplossing. Zo kan bij duursporten (bijvoorbeeld wielrennen) tot 15% van de totale verbruikte energie uit de afbraak van lichaamseiwitten afkomstig zijn. Dat heeft naast spierafbraak ook een signicante immuunverzwakking tot gevolg. Duursporters moeten er daarom alert op zijn dat ze voldoende BCAA’s binnen krijgen om zowel in de normale behoefte te voorzien als in de extra hoeveelheid die tijdens een training wordt verbruikt. BCAA-suppletie voor en na de training moet voorkomen dat spierweefsel wordt afgebroken om in de energievoorziening te voorzien.

Hersenfunctie

BCAA’s spelen op verschillende manieren een rol in de biochemie van de hersenen. Natuurlijk als bouwstenen van eiwitten, evenals van energie, maar ook in de stofwisseling van glutamaat, een exciterende neurotransmitter. De belangrijkste manier waarop BCAA’s invloed hebben op hersenfuncties, heeft echter te maken met beïnvloeding van het transport van de aromatische aminozuren door de bloedhersenbarrière, waardoor de beschikbaarheid van precursors voor neurotransmitters wordt beïnvloed.

BCAA’s worden door de bloedhersenbarrière naar de hersenen (en andere delen van het centrale zenuwstelsel) getransporteerd door een actief transportmechanisme. Dit transportmechanisme is al verzadigd bij normale plasmaconcentraties en de BCAA’s delen het met de aromatische aminozuren (tryptofaan, tyrosine en fenylalanine). Doordat BCAA’s meestal in grote aantallen aanwezig zijn, winnen BCAA’s meestal de competitie om dit transportsysteem. Wanneer de concentratie BCAA’s in het bloed stijgt, wat in diverse normale en abnormale situaties kan gebeuren, remt dat de opname van aromatische aminozuren in de hersenen, vooral van tryptofaan. Als reactie op de verminderde beschikbaarheid van de precursors vermindert de productie en afgifte van de monoamine neurotransmitters serotonine, dopamine en noradrenaline die uit de aromatische aminozuren worden geproduceerd, direct en snel. Dit heeft gevolgen voor onder meer hormonaal systeem, bloeddruk en stemming.

Omgekeerd worden er, als de concentratie BCAA’s in het bloed (te) laag is, juist méér aromatische aminozuren in de hersenen opgenomen. Als dit in te grote mate gebeurt, kan het er mogelijk toe leiden dat de hersenen te hoge hoeveelheden aromatische aminozuren bevatten. Dit overschot kan worden omgezet in zogenaamde fakehormonen, ofwel valse neurotransmitters. Dit zijn stoffen die verantwoordelijk kunnen zijn voor ernstige psychologische problematiek en zelfs psychiatrische aan- doeningen zoals zelfbeeldstoornissen en schizofrenie. Dit laatste ziektebeeld blijkt dan ook een van de ernstige gevolgen te zijn van levercirrose en hepato-encefalopathie.

Immuunsysteem

BCAA’s zijn absoluut noodzakelijk voor het goed functioneren van het immuunsysteem. Tekorten aan BCAA’s remmen verschillende aspecten van het immuunsysteem, waaronder de activiteit van Natural Killercellen en de proliferatie van lymfocyten. Vooral lymfocyten gebruiken veel BCAA’s. Daarnaast zijn BCAA’s bouwstoffen van de exibele kant van de immunoglobulinen; substanties die het humorale deel van het immuunsysteem vormen. Over hoe BCAA’s inwerken op de immuunfunctie is echter nog veel onduidelijk. Het meest waarschijnlijk is dat de belangrijkste rol van BCAA’s voor het immuunsysteem ligt in de synthese van proteïnen (antigenpresenterende eiwitten, immunoglobulinen, cytokinen, receptoren, acute-fase-eiwitten etc.). Ook kan een deel van de werking worden verklaard door een sparend effect op L-glutamine.

Indicaties

In principe kunnen BCAA’s hun diensten bewijzen bij alle situaties van distress waarbij spierweefsel wordt afgebroken, zoals bij zware infecties, chirurgie, brandwonden, calorische restrictie en zware lichamelijke inspanningen zoals duursport. In dergelijke situaties ontstaat in spierweefsel een tekort aan BCAA’s, waardoor spierzwakte en vermoeidheid kan ontstaan. BCAA-suppletie helpt dan dit tekort weer op te heffen en zo de klachten te verminderen.

Men ziet dan ook dat mensen die lijden aan distress, verhoogd gevoelig zijn voor ontstekingen van weefsels en organen die behoren tot het in de slijmvliezen gelegen immuunsysteem (Common Mucosal Immune System). De belangrijkste organen hiervan zijn de darm, de ademhalingsorganen, keel-, neus en mondholte en de huid. Verkoudheden, chronische faringitis, colitis en ook chronische gevoelens van moeheid zijn een aantal van de symptomen en aandoeningen die dan kunnen ontstaan.

Een aantal indicaties wordt hieronder toegelicht:

Sport: duursporters zetten BCAA’s in om enerzijds de afbraak van spierweefsel voor energieproductie tegen te gaan. Verder wordt door BCAA-depletie meer tryptofaan in de hersenen opgenomen, wat via serotoninesynthese vermoeidheid veroorzaakt, BCAA suppletie gaat dit tegen.

Herstel na operatie: logischerwijze zijn BCAA’s ook tijdens de regeneratieperiode na operaties van belang. In deze periode moet veel nieuw weefsel worden aangemaakt. Bij brandwonden hebben de studies geen eenduidige conclusie opgeleverd.

Sepsis: parenterale toediening van BCAA’s lijkt bij sepsis de stikstofbalans gunstig te beïnvloeden. Dit gaat waarschijnlijk gepaard met minder spierafbraak en een verbeterde proteïnesynthese.

Tardieve dyskinesie: klinisch onderzoek wees uit dat een verminderde capaciteit om het aminozuur fenylalanine uit het plasma te verwijderen, samenhangt met symptomen van tardieve dyskenisie bij mannen. Inname van BCAA’s verlaagt de fenylalaninespiegels en de beschikbaarheid (van wat?) voor de hersenen. Ook in klinisch onderzoek blijkt BCAA-suppletie de fenylalaninespiegels te kunnen verlagen en de symptomen van tardieve dyskinesie aanmerkelijk te kunnen verminderen.

Fenylketonurie (PKU): PKU is een aangeboren aandoening waarbij het enzym dat het aminozuur fenylalanine afbreekt, afwezig of niet werkzaam is. Daardoor hoopt dit aminozuur zich op in het bloed en het ruggenmergvocht, met uiteindelijk hersenbeschadiging tot gevolg. Naast beperking van de inname van fenylalanine lijkt ook BCAA-suppletie effectief te zijn in het beperken van de neuronale schade bij PKU. BCAA’s concurreren met fenylalanine om binding aan het (actief) transportsysteem naar de hersenen, waardoor de opname van fenylalanine in de hersenen wordt beperkt.

Leveraandoeningen: acuut leverfalen gaat gepaard met lage niveaus van BCAA’s en hoge spiegels van aromatische aminozuren en methionine in de bloedcirculatie. Deze veranderingen in aminozuurstofwisseling spelen een belangrijke rol in de pathogenese van veel complicaties van levercirrose. Wanneer als gevolg daarvan acute hepatische encefalopathie optreedt, moeten BCAA’s parenteraal worden toegediend.

Neurologische aandoeningen: BCAA’s zijn van invloed op de beschikbaarheid van neurotransmitters en de productie van fake-neurotransmitters als gevolg van een overmaat daarvan. Daarom ligt toepassing bij psychiatrische ziektebeelden als bipolaire stoornis en depressie voor de hand. Dit is echter een braakliggend terrein waarop nog veel onderzoek moet plaatsvinden.

Vermoeidheid: Verhoogde serotonineniveaus hangen nauw samen met vermoeidheid. Vanwege de effecten van BCAA’s op de beschikbaarheid van serotonine in de hersenen, kunnen BCAA’s mogelijk vermoeidheidsklachten verminderen. Deze theorie wordt momenteel verder onderzocht.

Dosering

De vertakte keten aminozuren worden gemakkelijk opgenomen en gaan competitie aan met andere aminozuren bij de absorptie. Daarom moeten BCAA-aminozuren tenminste een half uur voor de maaltijd worden ingenomen. Voor sporters zijn de belangrijkste doses die van vlak voor en vlak na de training. Doseringen variëren meestal tussen 3000 en 5000 mg per dag. Tijdens extreem zware trainingen, wedstrijden of in de spieropbouwfase, kan afhankelijk van de intensiteit van de inspanning, ieder half uur een dosis van 3-5 gram worden inge- nomen. Een soortgelijke aanbeveling geldt als beschadigde musculatuur bij het helingsproces moet worden ondersteund.

Voor sommigen kan het raadzaam zijn de BCAA’s direct voor het inslapen in te nemen, aangezien in de nacht het gevaar van spierafbraak het grootst is. Bovendien is in het begin van de nacht de natuurlijke afgifte van groeihormoon het grootst, wat de proteïnesynthese kan on- dersteunen. Aan mensen met inslaap- of doorslaapstoornissen wordt echter afgeraden hogere doses BCAA’s vlak voor het slapen gaan in te nemen. Vanwege het serotonineverlagend effect kunnen deze de slaap- problemen versterken.

Synergisme

BCAA’s worden soms ingenomen in de vorm van wei-eiwitten. Wei- eiwitisolaat en caseïne hebben namelijk de hoogste leucineconcentraties. Echter, in wei-eiwitten zijn ook andere aminozuren aanwezig die competitie kunnen aangaan bij de absorptie. Het is daarom vaak beter om een BCAA-preparaat te nemen.

Bovendien moet ook voorzien worden in het voor de spieren zo belangrijke spoorelement zink, dat nauwelijks in melkeiwit aanwezig is. Ook andere vitaminen en mineraalstoffen zijn voor de aminozuurstofwisseling belangrijk. Het gebruik van een goed multipreparaat naast BCAA’s wordt dan ook aangeraden.

Bron: Van Nature, Het Dossier